အဘိဓမ္မာ စိတ်ပိုင်း(၁).....

နမောတသ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုသတ္တ

နမောတသ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုသတ္တ

နမောတသ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုသတ္တ

အဘိဓမ္မာစိတ်ပိုင်းကို ပြောရမယ်ဆိုရင် မြတ်စွာဘုရားကိုယ်တော်တိုင် ပါရမီဖြည့်ကျင့် ကိုယ်ပိုင်ဉာဏ်နဲ့ ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့တဲ့ လူတွေကိုလည်း ပြန်လည်ဟောကြားသင်ပြခဲ့တဲ့ ပိဋိကတ်သုံးပုံကနေပဲစရမယ်ထင်တယ်....။ Family Tree ပုံစံလေးဆွဲပြချင်ပေမယ့် လောလောဆယ် အဆင်ပြေနားလည်လွယ်မယ့်ပုံစံနဲ့ပဲရေးပြပါမယ်....။ ပိဋိကတ်သုံးပုံထဲကမှ အဘိဓမ္မာမှာ အပိုင်းလေးပိုင်းပြန်ခွဲထားပါတယ်...။ အဲဒီလေးပိုင်းထဲက ပထမဆုံး စိတ်အကြောင်းလေးကို (ဆရာဒေါက်တာစိန်လင်းရေးသားတဲ့ ရွှေစင်မြင်းမိုရ်အဘိဓမ္မာစာအုပ်ထဲက) ကျွန်မလေ့လာမှတ်သားသလောက်လေး ပြောပြချင်ပါတယ်...။ တစ်စုံတစ်ရာမှားယွင်းခဲ့တာတွေ့ရင် ကျွန်မရဲ့အမှားသာဖြစ်လို့ ကော်မန့်မှာလာပြောပြပေးလို့ရပါတယ်...။

ပိဋိကတ်သုံးပုံ  =  သုတ္တန်, ဝိနည်း, အဘိဓမ္မာ

အဘိဓမ္မာ        = စိတ်, စေတသိတ်, ရုပ်, နိဗ္ဗာန်  

စိတ်  (၈၉)      =  လောကီစိတ် (၈၁) + လောကုတ္တရာစိတ်(၈)

အာရုံကိုသိတဲ့ သဘောကို စိတ်လို့ခေါ်ပါတယ်...။ စိတ်ဆိုတာ အာရုံရှိမှဖြစ်တာ...။ အာရုံမရှိရင် စိတ်မရှိနိုင်ပါဘူး..။ စိတ် ၈၉ ထဲက လောကီစိတ် (၈၁)ပါးကို အသေးစိပ်ထပ်ရေးပြပါမယ်...။

လောကီစိတ် (၈၁)

ကာမဝိစရစိတ် =    ၅၄ ပါး    

ရူပါဝိစရစိတ်    =   ၁၅ ပါး

အရူပါဝိစရစိတ်=    ၁၂  ပါး 

-------------------------

စုစုပေါင်း              ၈၁ ပါး

-------------------------

ကာမဝိစရစိတ် (၅၄)ပါး   

အကုသိုလ်စိတ်        =  ၁၂ ပါး 

အဟိတ်စိတ်            =  ၁၈ ပါး  

ကာမသောမနစိတ်    = ၂၄ ပါး

---------------------------

စုစုပေါင်း                   ၅၄ ပါး

---------------------------

အကုသိုလ်စိတ် (၁၂)   

လောဘမူစိတ်   =  ၈ ပါး

ဒေါသမူစိတ်      =  ၂ ပါး  

မောဟမူစိတ်    =  ၂ ပါး

-------------------------

စုစုပေါင်း           ၁၂ ပါး

-------------------------

အကုသိုလ်စိတ်ဟာ လူတိုင်းနားရည်ဝပြီးသားဖြစ်တဲ့ လောဘ ဒေါသ မောဟ ပါ...။ လောဘအရင်းခံ ၈ ခု၊ ဒေါသအရင်းခံ ၂ ခု၊ မောဟအရင်းခံ ၂ ခုဆိုတော့ စုစုပေါင်း (၁၂)ပါးရှိပါတယ်...။ ပထမဆုံး လောဘမူစိတ်က စပါမယ်...။ လောဘဆိုတာ လိုချင်တပ်မက်မှု...။

စိတ်ဆိုတာ မကောင်းမှုမှာပဲ ပျော်မွေ့တယ်ဆိုတဲ့ အတိုင်း ထမင်းဟင်းကောင်းကောင်းစားချင်တာ၊ သာယာတဲ့သီချင်းနားထောင်ချင်တာ၊ တီဗီဇာတ်လမ်းကောင်းကောင်းလေးကြည့်ချင်တာ၊ အဝတ်အစားလှလှလေးဝတ်ချင်တာ၊ မိတ်ကပ်နံ့သာချယ်ပြီး မိမိကိုယ်ကို မိမိအလှဆင်နေတာတွေအားလုံးဟာ သူများအသက်သတ်တာ ပစ္စည်းခိုးတာ မုသားစကားပြောတာ တို့လို အပြစ်ကြီးမဟုတ်ပေမယ့် ဒီအတွေးတွေနဲ့ တပ်မက်လိုချင်တာအားလုံးက လောဘစိတ်တွေပါပဲ...။

လောဘမူစိတ်(၈)ပါး

၁) သောမနဿ သဟဂုတ် ဒိဌိဂတ သမ္ပယုတ် အသင်္ခါရိကစိတ်

မည်သူတစ်ဦးတစ်ယောက်မျှတိုက်တွန်းနှိုးဆော်ခြင်းမရှိဘဲ မှားသောအယူဖြင့်အတူယှဉ်တွဲ၍ဖြစ်သော သာယာနှစ်သစ်ချမ်းသာတဲ့စိတ်။ 

လောကကြီးဟာ မြဲတယ် သတ္တဝါတွေဟာ သေပြီးရင် ဘဝပြတ်သွားတယ်..။ ကံကံရဲ့အကျိုးဆိုတာ မရှိဘူးဆိုတဲ့ အယူအားလုံးဟာ မှားတဲ့အယူတွေပါပဲ...။ ဒါကတော စာအတိုင်းရှင်းပြတာ...။ လက်တွေ့မှာတော့ လိုချင်တပ်မက်တဲ့စိတ်လေးနဲ့ စိတ်ကူးကြတယ်...။ စားသောက်ကြတယ်...။ သီချင်းနားထောင်ကြတယ်...။ ရုပ်ရှင်ကြည့်ကြတယ်...။ ဒါတွေကို လောဘစိတ်လို့မမြင်ကြဘူး...။ အကုသိုလ်လောဘစိတ်တွေနဲ့မမြင်လို့ အယူလွဲနေတာလို့ ပြောရတာပါ...။ ဒီလိုအမြဲလိုလိုယှဉ်နေတော့ လောဘမူစိတ်ဟာ များသောအားဖြင့် ဒိဌိဂတ သမ္ပယုတ်စိတ်တွေဖြစ်တာများတယ်...။

ကျွန်မတို့အားလုံးဟာ နေ့ခင်း(၁၂)နာရီမှာ ထမင်းစားကြမယ်...။ ကျောင်းသားတွေဆိုလည်း မနက် (၈)နာရီထိုးတာနဲ့ ကျောင်းသွားကြတယ်....။ အလုပ်မသွားခင် အလှပြင်ကြတယ်...။ တခါ ညပိုင်း ပဌာန်းပုံမှန်ရွတ်တယ်ဆိုရင် ဘယ်သူမှ မတိုက်တွန်းဘဲလုပ်နေတာ အသင်္ခါရစိတ်လို့ခေါ်တယ်...။

ဉပမာ မနက်အလုပ်မသွားခင် မှန်ရှေ့မှာ ပျော်ရွှင်ချမ်းမြေ့စွာသီချင်းဆိုပြီး သနပ်ခါးမိတ်ကပ်လိမ်းပြီး အလှပြင်တဲ့အခါမှာဖြစ်တယ်....။  သနပ်ခါးလိမ်းပြီးအလှပြင်နေတာလို့မမြင်လို့ ဒိဌိဂတသမ္ပယုတ် ဘယ်သူမှမတိုက်တွန်းဘဲ အလိုအလျောက်လုပ်တာမျိုးဖြစ်တော့ အသင်္ခါရိက ဒါကြောင့် သောမနဿ သဟဂုတ် ဒိဌိဂတသမ္ပယုတ် အသင်္ခါရိကစိတ်လို့ခေါ်ပါတယ်....။ One consciousness, unprompted accomplained with pleasure and connected with wrong view.

ဒီစိတ်ဟာ လောဘနဲ့တွဲမှဖြစ်တာဆိုတော့ သူများကို ရိုက်နှက်တဲ့အခါမဖြစ်ပါဘူး...။ သူများကို စိတ်ထိခိုက်အောင်ဆိုရင် ဒေါသနဲ့လုပ်တာ တခါတွေဝေပြီးဒွိဟစိတ်တွေဖြစ်နေရင်လည်း မောဟနဲ့ယှဉ်နေလို့မဖြစ်ပါဘူး...။ ကိုယ့်ပစ္စည်းမက်မောနေတာ သူများဆီက ပစ္စည်းကို လိုချင်တဲ့အခါ ထမင်းဟင်းကိုအရသာခံပြီးစားနေတာ နောက် ကာမဂုဏ်အာရုံတွေကို နှစ်သက်စွဲလန်းတဲ့အခါမှာ ဖြစ်တာပါ...။ အဘိဓမ္မာထဲမှာ စိတ်တွေဟာ စာအုပ်ထဲမှာမဟုတ်ဘဲ ကိုယ့်စိတ်ထဲမှာ ရှိနေပါလားလို့ ဖြည်းဖြည်းနားလည်သွားရင် အကုသိုလ်ဖြစ်တာတွေလည်း နည်းသွားလိမ့်မယ်...။

၂) သောမနဿ သဟဂုတ် ဒိဌိဂတ သမ္ပယုတ် သသင်္ခါရိကစိတ်

သသင်္ခါရိကဖြစ်လို့ သူများက တိုက်တွန်းလို့ပဲဖြစ်ဖြစ် ကိုယ်တိုင်တိုက်တွန်းလို့ပဲဖြစ်ဖြစ် လုပ်ရတဲ့ သဘောတွေပါလာတယ်...။ ဉပမာ မောင်အေးမြင့်ဟာ ဘီယာသောက်တာ ငါးပါးသီလမကျိုးပေါက်ပါဘူး သောက်စမ်းပါဆိုတဲ့ ဦးမောင်ကံရဲ့ တိုက်တွန်းစကားကို ယုံပြီးပျော်ပျော်ကြီးသောက်နေရင် ဒီစိတ်ဖြစ်တယ်...။

၃) သောမနဿ သဟဂုတ် ဒိဌိဂတ ဝိပ္ပယုတ် အသင်္ခါရိကစိတ်

တတိယစိတ်မှာတော့ သူများပစ္စည်းခိုးတာ မတရားနည်းနဲ့လိုချင်တာတွေဟာ အပြစ်ရှိမှန်းတော့သိတယ်...။ ဒါပေမယ့် မသက်သာလို့ ဒါမှမဟုတ်အရမ်းလိုချင်အားကြီးလို့ ယူမိတာမျိုးကို ဒိဌိဂတဝိပ္ပယုတ်လို့ခေါ်ပါတယ်...။

ဉပမာ လမ်းလျှောက်ရင်း သူများခြံဝင်းထဲက ငှက်ပျော်ခိုင်တွေတွေ့တော့ မလုပ်သင့်မှန်းသိပေမယ့် စားချင်တာနဲ့ ပိုင်ရှင်မသိအောင် ပျော်ရွှင်စွာ ခူးဆွတ်တဲ့အခါမှာ ဖြစ်တဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်...။ မကောင်းမှန်းသိပေမယ့် မိမိအလိုအလျောက်ပျော်ရွှင်စွာနဲ့ ကျူးလွန်မိရင် သောမနဿ သဟဂုတ် ဒိဌိဂတ ဝိပ္ပယုတ် အသင်္ခါရိကစိတ်ဖြစ်တယ်....။

၄) သောမနဿ သဟဂုတ် ဒိဌိဂတ ဝိပ္ပယုတ် သသင်္ခါရိကစိတ်

သသင်္ခါရိကဆိုတော့ သူများကတိုက်တွန်းလို့ဖြစ်တဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်.....။  ဉပမာ လမ်းလျှောက်ရင်း သူများခြံထဲက နှင်းဆီပန်းကို မခူးကောင်းဘူးဆိုတာ သိပေမယ့် အတူပါလာတဲ့ သူငယ်ချင်းက တိုက်တွန်းလို့ ဝမ်းမြောက်ဝမ်းသာဆွတ်ခူးရင် ဖြစ်တဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်....။

၅) ဉပေက္ခာ သဟဂုတ် ဒိဌိဂတ သမ္ပယုတ် အသင်္ခါရိကစိတ်

ဉပမာ နှင်းဆီပန်းလေးကိုတွေ့တော့ ဝမ်းနည်းဝမ်းသာမရှိဘဲ ပန်ချင်လို့ ဆွတ်ခူးတဲ့အခါ ...။ ဒီအခါမှာ အလယ်အလတ်ခံစားမှုရှိလို့သာ ဉပေက္ခာသဟဂုတ် ၊ တပ်မက်လိုချင်တယ်ဆိုတာအပြစ်ရှိမှန်းမဆင်ခြင်မိလို့ ဒိဌိဂတသမ္ပယုတ် မည်သူတစ်ဦးကမှာ တိုက်တွန်းလို့မဟုတ်ဘဲ မိမိကိုယ်တိုင်ဆွတ်ခူးလို့ အသင်္ခါရိက ဒါကြောင့်မို့ ဉပေက္ခာ သဟဂုတ် ဒိဌိဂတ သမ္ပယုတ် အသင်္ခါရိကစိတ် ဖြစ်နေတယ်...။

၆) ဉပေက္ခာ သဟဂုတ် ဒိဌိဂတ သမ္ပယုတ် သသင်္ခါရိကစိတ်

ဈေးထဲဆွယ်တာဆိုင်လေးရောက်တော့ လိုချင်တပ်မက်စိတ်လေးဟာ အကိုလ်ဖြစ်မှန်းတော့သိတယ်...။ ဒါပေမယ့်ဆိုင်ရှင်က တစ်ထည်လောက်အားပေးပါဦးလို့ပြောတာနဲ့ ဆောင်းမှာလိုမှာဆိုပြီး ဆွယ်တာအင်္ကျီလေးတစ်ထည်ဝယ်ဖြစ်လိုက်တယ်ဆိုလည်း ဒီစိတ်ဖြစ်တယ်...။

၇) ဉပေက္ခာ သဟဂုတ် ဒိဌိဂတ ဝိပ္ပယုတ် အသင်္ခါရိကစိတ်

အလယ်အလတ်စိတ်ခံစားမှုနဲ့ အကုသိုလ်ဖြစ်မှန်း သိပေမယ့် ဘယ်သူမှ မတိုက်တွန်းဘဲ လုပ်မိတဲ့အခါဖြစ်တဲ့စိတ်....။

၈) ဉပေက္ခာ သဟဂုတ် ဒိဌိဂတ ဝိပ္ပယုတ် သသင်္ခါရိကစိတ်

အလယ်အလတ်စိတ်ခံစားမှုနဲ့ အကုသိုလ်ဖြစ်မှန်း သိပေမယ့် မိမိကိုယ်တိုင် သို့မဟုတ် တစ်စုံတစ်ဉီးကတိုက်တွန်းလို့ လုပ်မိတဲ့အခါဖြစ်တဲ့စိတ်....။

ဒေါသမူစိတ်(၂)ပါး

ဒေါမနဿ သဟဂုတ် ပဋိဃ သမ္ပယုတ် အသင်္ခါရိကစိတ်

စိတ်ဆင်းရဲခြင်းနှင့်တကွ ဒေါသနှင့်ယှဉ်ပြီး တိုက်တွန်းမှု မပါသောစိတ်...။

ဒေါမနဿမှာ ဒုက မကောင်းတာ၊ မနက စိတ်၊ မကောင်းသော စိတ်ကိုပြောတာ။ စိတ်ပျက်ဝမ်းနည်းပြီး စိတ်ဆင်းရဲနေတာ မပျော်ရွှင်ရတာကို ဒေါမနဿလို့ခေါ်တယ်...။ ပဋိဃ ဆိုတာ ခက်ထန်တဲ့ အမျက်ဒေါသဆိုပေမယ့် အဘိဓမ္မာမှာ ကြောက်ရွံ့စိတ် အားငယ်တာလည်း ဒေါသပဲ....။ သူကျတော့ ခက်ထန်တာမျိုးမဟုတ်လို့ ဆုတ်နစ်သောဒါသ Passion Aversion  လို့လဲဆိုနိုင်တယ်...။

ဉပမာ။     ။ စိတ်ထဲမှာ ဘယ်သူမှ မတိုက်တွန်းဘဲ မကျေမချမ်းနဲ့ ပူလောင်သလိုဖြစ်လာတော့ ဒေါမနဿ သဟဂုတ် ပဋိဃ သမ္ပယုတ် အသင်္ခါရိကစိတ်ဖြစ်တယ်...။

ဒေါမနဿ သဟဂုတ် ပဋိဃ သမ္ပယုတ် သသင်္ခါရိကစိတ်

စိတ်ဆင်းရဲခြင်းနှင့်တကွ ဒေါသနှင့်ယှဉ်ပြီး တိုက်တွန်းမှုကြောင့်ဖြစ်သောစိတ်...။

ဉပမာ။     ။ မြို့မဈေးကအပြန် သူငယ်ချင်းတစ်ယောက်ကဒီလောက်ခရီးလေးကို တစ်ရာလောက်ပဲပေးသင့်တာ အခု တစ်ထောင်တောင်ပေးရတာများတာပေါ့ဆိုပြီးပြောလိုက်လို့ မကျေမနပ်နဲ့ ဒေါသဖြစ်လာရင် ဒေါမနဿ သဟဂုတ် ပဋိဃ သမ္ပယုတ် သသင်္ခါရိကစိတ်ဖြစ်တယ်...။

လောဘနဲ့ဒေါသမှာ တူညီတာ သူတို့ဖြစ်တိုင်း အာရုံသဘောကို အမှန် မသိတဲ့ မောဟလည်း အမြဲတွဲပါနေလို့ သူတို့ကို အပြစ်နှစ်ခွရှိတဲ့ ဒွိဟစိတ် Double rooted consciousness လို့ခေါ်တယ်...။

မောဟမူစိတ်(၂)ပါး

ဉပေက္ခာ သဟဂုတ် ဝိစိကိစာ္ဆ သမ္ပယုတ်စိတ်

ဝမ်းသာဝမ်းနည်းခြင်းမရှိဘဲ ယုံမှားသံသယနှင့် ယှဉ်သောစိတ်...။

ဉပမာ။      ။ ဘုရား တရား သံဃာ ဆိုတာ တကယ် အားကိုးရာမှ ဟုတ်ပါ့မလားလို့ ယုံမှားတာ ၊ သစ္စာလေးပါးနဲ့ ကံ ကံရဲ့အကျိုးကိုယုံမှားတာမျိုးပါ...ရင်ထဲမှာ ဒွိဟစိတ်တွေဝင်လာတာပါ...။ ပေးကမ်းလှူဒါန်းတာ သီလစောင့်ထိန်းတာ အကျိုးရှိရဲ့လားလို့ သံသယဖြစ်နေရင် ဉပေက္ခာ သဟဂုတ် ဝိစိကိစာ္ဆ သမ္ပယုတ်စိတ် ဖြစ်တယ်...။ 

ဉပေက္ခာ သဟဂုတ် ဉဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ်စိတ်

ဝမ်းသာဝမ်းနည်းမရှိဘဲ ပျံ့လွင့်ခြင်းနှင့်ယှဉ်သောစိတ်လို့ အဓိပ္ပါယ်ရတယ်...။ ဉဒ္ဓစ္စကပျံ့လွင့်ခြင်းကိုပြောတာပါ...။ ဉဒ်ဆိုတာ အထက် Up or Above၊  ဓစ္စဆိုတာ လှုပ်နေတာလို့ အဓိပ္ပါယ်ရတယ်...။ အထက်မှာလှုပ်နေတယ်ဆိုတော့ စိတ်က အာရုံနှင့်မကပ်ဘဲ ဟိုရောက်လိုက် ဒီရောက်လိုက်ဖြစ်နေတာ တရားထိုင်ခါစဆိုလည်း စိတ်က ကိုယ်ထားချင်တဲ့ နှာသီးဖျားမှာမရှိဘဲ ပျံ့လွင့်နေတာမျိုးကိုခေါ်တာပါ...။

ဉပမာ။      ။ ဆေးပညာဂျာနယ်ဖတ်နေပေမယ့် ဘယ်လိုမှ စိတ်စုစည်းလို့မရဘဲ စိတ်တွေ ဟိုရောက်ဒီရောက်ဖြစ်တာ ဉပေက္ခာ သဟဂုတ် ဉဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ်စိတ် ဖြစ်တယ်...။

စိတ်(၈၉)ပါးလုံးကို နားလည်သွားတဲ့အခါ ကိုယ့်စိတ်မှာ လောဘ ဒေါသ မောဟ စတဲ့ အကုသိုလ်စိတ်တွေဖြစ်တိုင်း သတိထားမိနိုင်ပါလိမ့်မယ်...။ ဒီအခါမှာ တဖြည်းဖြည်းမကောင်းတာတွေ မလုပ်မိတော့ဘဲ ကောင်းတဲ့ စိတ်တွေနဲ့ပဲနေသွားလို့ရသွားမှာပါ....။

အသင်္ခါရိကစိတ်  =  တိုက်တွန်းပြုပြင်မှုမပါဘဲ ( ထက်မြက်သည့်စိတ် )

သသင်္ခါရိကစိတ်  =  တိုက်တွန်းပြုပြင်မှုကြောင့်ဖြစ်သောစိတ် ( ထိုင်းမှိုင်းသည့်စိတ် )

ဒိဌိဂတသမ္ပယုတ်  =   အယူမှားခြင်းနှင့်ယှဉ်လျက် ( ကံ ကံ၏အကျိုးကိုမယုံ )

ဒိဌိဂတဝိပ္ပယုတ်   =   အယူမှားခြင်းနှင့်မယှဉ်ဘဲ ( ကံ ကံ၏အကျိုးကိုယုံ )

ဉပက္ခာ သဟဂုတ် =  ဝမ်းမြောက်ဝမ်းနည်းခြင်းမဖြစ်ဘဲ

သောမနဿ        =  ဝမ်းမြောက်ခြင်း

ဒေါမနဿ          =  စိတ်ဆင်းရဲခြင်း

ပဋိဃ                =  အမျက်ဒေါသ

ဉဒ္ဓစ္စ                 = ပျံ့လွင့်ခြင်း

မှတ်ချက်။     ။ ခွဲစိတ်ပါမောက္ခ ဒေါက်တာစိန်လင်း၏ ရွှေစင်မြင်းမိုရ်အဘိဓမ္မာစာအုပ်မှ ကောက်နုတ်ပါသည်...။ ကျွန်မလေ့လာပြီးသလောက် မှတ်သားထားသည်များကို သဘောပေါက်လွယ်အောင် အပိုင်းခွဲပြီး ဆက်လက်ရေးသားဖော်ပြပေးပါဦးမယ်....။

မိုးငွေ့